Köken Sözlüğü

Abi / ağabey

Eski Türkçedeki çeşitli karşılıkları: ağa/aga/ava, ege/eğe, egi, ige, abza, kada

aḳa/aġa büyük erkek kardeş+bey

abla

Eski Türkçedeki çeşitli karşılıkları: aba/apa, apay, opa, ebe, ebi, ibe, gaca

ETü apa büyük kızkardeş, ana, nine

Açık sarı

Kuba, açık sarı

Tr sarıg

Akyel (Akçayel)

Doğudan eser.

Türkçe birleşik ad

Alakyel

Kuzeydoğudan eser.

Türkçe birleşik ad

Almila / Almula / Almıla

1. Elma 2. Elma gibi kırmızı yanaklı güzel.Nihal Atsız'ın "Bozkurtların Ölümü" adlı betiğinde geçen kişilik. Işbara Alp'in kızıdır.

DLT' de alma olarak geçer. Kımız almıla ise ekşi elma anlamında kullanılmıştır.

Alunca (elünce)

İkinci kuşak ata ve analar (dede ve nineler)

Amca

Eski Türkçedeki çeşitli karşılıkları: aka/aha, akay, oga, eke/ehe, eki, ike, baka/bayka, amu/emi

apa/aba baba +çA

Ana/Anne/İnne/valide

Eski Türkçedeki çeşitli karşılıkları: anay, ona, ene, eni, ine, şeşe, çeçe, ög, ök, gaca

TTü ana, valide: Ar wālida(t) والدة

Apa

Yazıtlarda büyük baba ve atalar anlamında kullanıldığı gibi, sayın veya büyük anlamına gelen bir san olarak da kullanılmıştır. Apa Tarkan gibi.

DLT-Kaşgarlı Mahmud: apa: ana, aba

Aşılyel

Kuzeyden eser.

Türkçe birleşik ad

Aspava

TTü Allah sıhhat para aşk versin amin.

Özel türetim kısaltması. 1959 Ümit Deniz, romancı.

Atavul (atağul)

Atlı asker, süvâri yerine kullanılabilir.

Türkçe birleşik ad

Azakyel

Kuzeydoğudan eser.

Türkçe birleşik ad

Baba / ata

Eski Türkçedeki çeşitli karşılıkları: Atte/itte, atay, ota, ete/ede, eti, ide, keke/kağa, oğ/og

Baba yaşlı ve saygın erkek, baba. Dipçe: Tüm dillerde benzeri vardır çünkü çocuk dilinden türemiştir. Far. baba/babū, Sans. baba, Çin. baba, Yun. papá, Fr. papa.

Baga

Büyük sanlardan olup daha çok Tarkan unvanı ile birlikte taşınıyor.

1. Tr/Moğ baga: Yiğit, cesur, küçük. Bagator (bahadır): kahraman, tor: kale, şehir, bey 2. Sans bhága

Bakavul (bakağul)

Gardiyan yerine kullanılabilir.

Türkçe birleşik ad

Beg / bey

Bey

ETü bég baş, başkan, soylu kişi, boyların başı, saygın, varlıklı, sözü geçen kişi

Bilge

Bilge

ETü bilge bilgili kişi, bilgin < ETü bil- +gA

Bod/boy/bodun/budun

Kabile, klan anlamındaki Türkçe sözcüğümüzdür.

ETü bod 1. duruş, kamet, dikey uzunluk, 2. aşiret, ulus, kavim

Bögü Kağan

Büyü Kağan

ETü bögü/bügü alim, hekim, bilgin <ETü bilgü

Börü / Gökbörü / böri

Kurt, bozkurt

ETü börü/ böri: kurt

Boyla

Ön Bulgarcada bir san. Türk boylarında üst düzey yönetici.

ETü bod (boy) 1. duruş, dikey uzunluk, 2. aşiret, ulus, kavim

Bozyel (Bozcayel)

Doğudan eser.

Türkçe birleşik ad

Buyruk

Bakan, vezir anlamlarında kullanılmıştır.

ETü buyruk kumandan, emîr < ETü buyur- +Uk

Çakmakyel

Güneydoğudan eser.

Türkçe birleşik ad

Çapavul (çapağul)

Jandarma yerine kullanılabilir.

Türkçe birleşik ad

Çölyeli

Samyeli (Arapça) demektir. Çöllerden eser.

Türkçe birleşik ad

Dayı

Eski Türkçedeki çeşitli karşılıkları: aza/asa ese/eze, ezi, ize, tağa/taya/tayı

ETü taġay annenin erkek kardeşi

Dede/Büyükbaba

Eski Türkçedeki çeşitli karşılıkları: atakay/adagay, ebüge, dede/dada, olatay

Çocuk dili da-da > dede baba, dede

Ela

Çekür, ala, ela

TTü ala renkli, alaca

Erat

Subaşı, erler.

TTü er asker +āt

Erkek evlat

Eski Türkçedeki çeşitli karşılıkları: oğul/uğul/ul, bala/mala, oğlan/ulan

Ar awlād أولاد çocuklar

Erkek kardeş

Eski Türkçedeki çeşitli karşılıkları: uya, etige/edige, beşe/başa/başı, benel

ETü karındaş aynı anadan doğma < ETü karın +tAş

Eşkek / işkek

Kadın, dişi

Gökyel (Gökçeyel)

Batıdan eser.

Türkçe birleşik ad

Gümüşi

Çal, gümüş

ETü künük

Günyeli (Künyeli)

Güneyden / Gündüz eser.

Türkçe birleşik ad

Hatun / katun

Eski Türklerde Kağan'ın eşine ya da kızına “hatun” veya “katun” ünvanı verilirdi.

ETü χatun/katun & Sakaca χattuna

İdeç

Erkek yeğen

ETü yégen kardeş çocuğu, torun

Iduk kut

Üst düzey yönetici, komutan.

Iduk:kutlu, yüce; kut: Tanrısal güç ve yetki, uğur, bereket

İgeç

Kız yeğen

ETü yégen kardeş çocuğu, torun

İl bilge

Kağanların eşlerine verilen san.

İl bilgesi, bilgilisi.

İla

İle

ETü birle, ile

Ilgavul (ılgağul)

Komando yerine kullanılabilir.

Türkçe birleşik ad

Ilıyel

Denizden eser.

Türkçe birleşik ad

İlkbahar

Eski Türkçedeki çeşitli karşılıkları: İlkyaz, Kök, Kökey, Köklem

Tr İlk + Fa bahār بهار

İllig

İl+lig: illi, ülkesi olan, yurdu olan. Orhun yazıtlarında bir kez geçiyor ve ilig biçiminde yazılıyor.

İl+lig: illi, ülkesi olan, yurdu olan.

İlteber

Eski Türklerde vali, kumandan anlamlarında bir san.

Çin kaynaklarındaki şi-li-fa ya da Hie-li-fa. El (ülke, devlet)+tab-ar.

İnal / inel

İnanılan, güvenilen kişi.

ETü ına-l (inanmak)

İnançu

Bilge Kağan, Köl Tigin'e İnançu Apa Yargan Tarkan sanı vermiştir. Güvenilir demektir.

ETü ına- (inanmak)

İrkin

Türklerde bir san. Ör: Yır Bayırku Ulug İrkin

DLT, irkin: 1. irkilen şey 2. Günlerce süren yağmur

İşbara

Türklerde bir san. Ör: Işbara Tamgan Çor Yabgu.

İş, devinme, davranma; Bara /var, varlık biçiminde birleşik sözcük.

İşgüzar

İşbilir, çok bilmiş

TTü iş + Fa guḏār گذار

İşgüzarlık

İşbilirlik, çok bilmişlik

TTü iş + Fa guḏār گذار

Isıyel

Denizden eser.

Türkçe birleşik ad

Kabayel

Güneyden eser.

Türkçe birleşik ad

Kağan / Han / Hakan

Kağan, Han, Hakan

ETü χaḳan/χaġan/χān

Kalamış

Sazlık, kamışlık

Karavul (karağul)

Kara askeri, karacı.

Türkçe birleşik ad

Karayel

Kuzeyden eser.

Türkçe birleşik ad

Karyeli

Tipi demektir. Kışın eser.

Türkçe birleşik ad

Kayınana / Kayınapa

Kayınana

ETü kadın, eşin ailesi.

Kayınpeder

Kayınbaba, Kayınata

Kayın: Moğ kadum "hısım" ile Tr katun/hatun kökleriyle ilişkilendirlmekte. + Far peder

Kayınpeder / kayınbaba / kayınata

Kayınata, kayınaga

Fa padar/pidar پدر/پدر baba

Kayınvalide

Kaynana

Kayın: Moğ kadum "hısım" ile Tr katun/hatun kökleriyle ilişkilendirlmekte. + Ar valide

Kırk ambar

Kasık biti

Fa Anbâr انبار

Kıryel (Kırcayel)

Batıdan eser.

Türkçe birleşik ad

Kış

Eski Türkçedeki çeşitli karşılıkları: Kış, Kıs, Gış, Hış

ETü kış soğuk dönemi

Kız evlat

Eski Türkçedeki çeşitli karşılıkları: üğül/ügül/ül, çağa/sağa, ülen

ETü kız 1. kıt, nadir, 2. cimri, 3. yetişkin olmayan dişi, bakire + evlat:Ar awlād أولاد

Kız kardeş

Eski Türkçedeki çeşitli karşılıkları: üke, eceke/ecige, beçe/baça/bacı, senel

ETü kız 1. kıt, nadir, 2. cimri, 3. yetişkin olmayan dişi, bakire

Kızılyel

Güneyden eser.

Türkçe birleşik ad

Korakyel

Güneydoğudan eser.

Türkçe birleşik ad

Koyu kahverengi

Kaltur

Ar ḳahwa(t) قهوة

Koyu kırmızı

Kızıl

Sans kr̥mi कृमि

Kül rengi

Boz, boro, çalaygan, kır, boz

ETü kül ateş tozu

Külüg

Türklerde bir san. Ünlü, soylu, bilinen. Ör: Külüg Bilge

DLT Külüg: Ünlü, soylu, şanlı.

Kulunca (külünce)

Üçüncü kuşak ata ve analar (dede ve nineler

Kurşun kalem

Kurşun yazaç

Ar kalem قلم

Kurşuni

Sur, kurşun rengi

ETü koruġjın kurşun

Kutlug

Türklerde bir san. Kutlu, şan, şeref anlamlarında kullanıldı.

Etü Kutlug: bereket, baht, mutluluk

Kuzyel

Soğuk eser. Genelde kuzeyden.

Türkçe birleşik ad

Nemelazımcı

Duyarsız, bananeci

Ar lâzım لآزم

Nene / nine / büyükanne

Eski Türkçedeki çeşitli karşılıkları: abakay, avagay, emege, nene, nine, ölesey

Çocuk dili: ne-ne

Oguş/Yuğuş

Aile, ocak anlamındaki Türkçe sözcüğümüzdür.

Oğ- kökünden. < ETü oġul yavru, çocuk

Oymak/Aymag

Aşiret anlamındaki Türkçe sözcüğümüzdür.

Moğ aymag aşiretten küçük ve aileden büyük birim, klan, kabile

Oz/ozan/ozmış

Ozan

Oz damgasıyla ilgilidir. Ozlaşan, Tanrı'ya ulaşan anlamına gelir.

Özel kalem

Özel yürütmen, yazı işleri

Ar kalem قلم

Pekâlâ

Peki, pekiyi, hay hay, olur

Tr Pek+ Ar aˁlā

Şad / Şat

Farsça şad (mutlu) ile ilgisi yoktur. Türkçede hanedan üyeleri, boy beyleri, cesur kişi anlamına gelir.

Şat: DLT'de cesaret, yiğitlik, cesur, batur anlamında kullanılır.

Sakar

Sarsak, sakar, özensiz, ivegen

ETü sark-/salk-

Sarı

Sarı, sara/sura

Tr sarıg

Şayak

Şayak

TTü saya çuhaya benzer bir kumaş

Simsiyah

Kapkara

Tr sim pekiştirme+Fa siyāh/siyah سياه/سيه

Sonbahar

Güz

Fa bahār بهار

Sü başı / subaşı

Ordu komutanı

DLT, Sü: Asker

Suyavul (suyağul)

Deniz askeri, denizci yerine kullanılabilir.

Türkçe birleşik ad

Tamgacı

Damgacı

DLT tamga: damga. Kağanın damgasını taşıyarak onun yarlığ ve buyruklarını hazırlayan kişi.

Tamgan

Türklerde bir san.. Ör: Işbara Tamgan Çor Yabgu

DLT tamga: damga

Tanyeli

Şafak Rüzgarı Sabah eser.

Türkçe birleşik ad

Tarkan

Türklerde bir san. Ör: Altun Tamgan Tarkan

ETü tarh-an, tarkan bir soyluluk unvanı, komutan, bey. Sakaca ttarkana

Terelelli

Delişmen

Yansıma sözcük

Tersyel

Sıcak eser.

Türkçe birleşik ad

Teyze

Eski Türkçedeki çeşitli karşılıkları: aça, aşa, ece, eje, eşe, eçi, ice, tete/teze/tezi

Tağay/tay ana tarafından akraba + eze/ece abla

Tigin / Tekin / Tigit

Türk kağanının oğulları “tigin” sanı ile anılırdı. Çoğul biçimi tigit sözcüğüdür. 1. İyi, güzel, biricik, emsalsiz, uğurlu, uygun 2. Rahat, güvenli, güvenilir, 3. tigin, prens, bey oğlu 4. tabi, bağlı, kul, köle 5. boş, ıssız, toplumdan uzak kişi.

ETü tégin köle, bir soyluluk sanı.

Tonyukuk

Göktürk Devleti'nin veziri Bilge Tonyukuk adından.

Kökenlemesi tartışmalıdır.

Tudun

Vergi memuru, Kağan'a karşı vergiden sorumlu olan kişi.

DLT tudun: Köyün büyüğü, tanınmışı, su dağıtan beyi.

Tuğ

Bayrak, sancak 2. Kös, davul, nöbet davulu

DLT tug, tugrag, ETü tuğ, tuġraġ simge, alamet < ETü tuġ sancak, alamet

Tuğra

1. İmza 2. Kağan damgası (mühürü)

DLT tugrag, ETü tuġraġ simge, alamet < ETü tuġ sancak, alamet

Tünyeli (Dünyeli)

Kuzeyden / Gece eser.

Türkçe birleşik ad

Turgul

Türklerde bir san. Altun Tamgan Tarkan'ın iki oğlundan biri.

Turgul: Bir kuş türü.

Uçavul (uçağul)

Hava askeri, havacı yerine kullanılabilir.

Türkçe birleşik ad

Ulus

Ulus: Millet(Ar) anlamındaki Türkçe sözcüğümüzdür.

ETü ülüş/uluş 1. pay, 2. ülke, şehir < ETü üle- pay etmek +Iş

Uluyel

Fırtına demektir.

Türkçe birleşik ad

Urug/Uruk

Sülale anlamındaki Türkçe sözcüğümüzdür.

ETü urı tohum, zürriyet, erkek evlat

Yabgu / yapgu

Yabgu: 1. Devlet başkanı, Kağan/Han sanıdır. 2. Hakan'a bağlı bir yönetici, prens. Hakan'dan iki derece aşağıda bulunan yönetici.

ETü yabgu hakana tabi bir yönetici unvanı, prens.

Yağaryel

Yağmur getiren yel.

Türkçe birleşik ad

Yakaryel

Çöl yelidir.

Türkçe birleşik ad

Yargavul (yargağul)

Polis ya da adli kolluk yerine kullanılabilir.

Türkçe birleşik ad

Yargın

Yaran. Türklerde bir san. Ör: Yargın Tarkan

Yarmak eyleminden yargan, yargın.

Yasavul (yasağul)

Polis ya da zabıta yerine kullanılabilir.

Türkçe birleşik ad

Yaz

Eski Türkçedeki çeşitli karşılıkları: Yaz: Yaz, Yay, Cay, Cey

ETü yaş yeşerme

Yeğen

Yeğen

ETü yégen kardeş çocuğu, torun

Yenge

Eski Türkçedeki çeşitli karşılıkları: yenge/yinge/cenge

ETü yeŋge ağabeyin veya dayının karısı

Yeşil

Yaşıl/yeşil

Tr yaşıl

Yollığ (Yolluğ) Tigin

Türklerde bir san. Uğurlu prens anlamına gelir.

Yollığ: mutlu, uğurlu. Tigin: prens, ETü tégin köle, bir soyluluk sanı.